CÁCH SỬ DỤNG GLUCOCORTICOID TRONG ĐIỀU TRỊ
1. ĐẠI CƯƠNG
- Glucocorticoid (GC) là hormon của vỏ tuyến thượng thận, được sử dụng nhiều trên lâm sàng bằng nhiều đường khác
nhau: đƣờng tiêm, đƣờng uống, tại chỗ: khí dụng, xịt, hít, bôi ngoài da.
2. HƯỚNG DẪN SỬ DỤNG THUỐC
a. Liều sử dụng
- Liều thấp: Liều GC tƣơng đƣơng 7,5 mg prednisone hàng ngày đƣợc gọi là liều thấp. Liệu pháp này thƣờng đƣợc dùng trong các bệnh mạn tính nhƣ viêm khớp dạng thấp, luput ban đỏ hệ thống giai đoạn ổn định ...
- Liều trung bình: Liều GC tƣơng đƣơng > 7,5 mg - < 30 mg
prednisone hàng ngày đƣợc gọi là liều trung bình, thƣờng có hiệu quả khi dùng điều trị khởi đầu trong các bệnh viêm khớp mạn tính, HPQ phụ thuộc corticoid …
- Liều cao: Liều hàng ngày của GC tƣơng đƣơng 30 - 100 mg
prednisone đƣợc gọi là liều cao. Liều này đƣợc sử dụng thành công trong điều trị các bệnh bán cấp, các đợt cấp không đe dọa tính mạng hoặc các biến chứng nội tạng của VKDT, đợt cấp LBĐHT...
- Liều rất cao: Liều hàng ngày tƣơng đƣơng >100 mg prednisone đƣợc coi là liều rất cao. Đƣợc sử dụng thành công trong điều trị khởi đầu các đợt cấp nặng hoặc đe doạ tính mạng.
- Liều pulse: Liều pulse là một liệu pháp điều trị tấn công với liều rất cao của GC, thƣờng liều tƣơng đƣơng ≥ 250 mg prednisone truyền tĩnh mạch nhanh một lần mỗi ngày trong thời gian ngắn từ 1- 5 ngày, sau đó có thể giảm ngay về liều thông thƣờng, các tác dụng có lợi thƣờng kéo dài trong vòng 6 tuần. Hai loại GC thƣờng đƣợc sử dụng trong liệu pháp pulse là methylprednisolon 500-1000 mg/ ngày hoặc dexamethasone 200mg/ ngày.
Thƣờng đƣợc sử dụng trên lâm sàng trong điều trị các đợt cấp nặng hoặc các biểu hiện nguy hiểm đe dọa tính mạng
b. Cách sử dụng
- Nên dùng glucocorticoid vào buổi sáng. Khi dùng liều cao (>50mg/ ngày) có thể chia 2/3 liều buổi sáng, 1/3 liều buổi chiều. Điều trị ngắn hạn < 15 ngày không cần giảm dần liều, điều trị dài hạn > 15 ngày cần giảm dần liều để tránh nguy cơ suy tuyến thƣợng thận.
- Đƣờng tiêm (methylprednisolon, dexamethason): Thƣờng đƣợc sử dụng trong điều trị tấn công: nhằm mục đích kiểm soát nhanh đợt cấp, tạo đáp ứng thuốc nhanh, đƣa lƣợng thuốc lớn trong thời gian ngắn, giảm tích lũy thuốc.
- Đƣờng uống: (hydrocortisone, prednison, prednisolon, betamethason, dexamethason). Thƣờng đƣợc dùng trong điều trị dài hạn.
- Đường tại chỗ:
Khí dung: (hydrocortison, budesonide) đƣợc dùng trong cơn HPQ cấp, viêm phế quản co thắt, khó thở thanh quản …..
Xịt và hít: (budesonide, fluticasone): Dùng trong dự phòng bệnh phổi tắc nghẽn mạn tính, HPQ...
c. Giảm liều glucocoticoid
- Sau điều trị tấn công 2-6 tuần, nếu đã kiểm soát bệnh trong nhiều tuần, cần giảm liều theo bậc thang, mỗi bậc là 1-2 tuần theo tỷ lệ % (~ 10% liều trƣớc đó) tới liều nhỏ nhất có thể kiểm soát bệnh (5-20 mg/ngày)
3. TÁC DỤNG PHỤ và KHẮC PHỤC
- Loãng xƣơng, hoại tử xƣơng, bệnh cơ. Dự phòng bằng bổ xung
calcium và vitamin D. Khi có loãng xƣơng (T-score cột sống thắt lƣng hoặc xƣơng đùi < 1,5) cần điều trị toàn thân bằng: risesdronate, etidronate, alendronate, bisphosphonate
- Có thể gây tích giữ nƣớc, tăng huyết áp, rối loạn mỡ máu. Khắc phụ bằng chế độ ăn: hạn chế muối, giảm kalo, giàu protitide, không đƣờng hấp thu nhanh.
- Mỏng da, teo da, ban xuất huyết và dễ bị bầm tím, hội chứng giả Cushing. Để khắc phụ nên hạn chế dùng kéo dài và giảm liều ngay khi có thể .
- Viêm dạ dày, loét, chảy máu dạ dày. Nên dùng corticoid sau ăn no để tránh các tác dụng không mong muốn trên đƣờng tiêu hóa.
- Làm tăng nguy cơ mắc các nhiễm khuẩn nặng. Khắc phục bằng cách giảm liều ngay khi có thể, kiểm soát nhiễm khuẩn.
- Có nguy cơ bị tăng đƣờng huyết trong quá trình sử dụng GC. Nên cân nhắc dùng corticoid ở ngƣời bệnh tiểu đƣờng không kiểm soát đƣợc đƣờng huyết.
- Có thể suy giảm chức năng trục dƣới đồi tuyến yên – tuyến thƣợng thận. Để khắc phục nên dùng corticoid vào buổi sáng 8h, điều trị ngắn ngày ở các ngƣời bệnh cấp tính, liều bolous đối với đợt cấp các bệnh hệ thống, hoặc dùng cách ngày.
- Kích thích, mất ngủ, trầm cảm, suy giảm trí nhớ, đục thể thủy tinh, tăng nhãn áp. Khắc phục bằng giảm liều ngay khi có thể.
